In september 2010 waarschuwde het OIVO de consumenten al dat de stijging van de aardappelprijs waarschijnlijk zou leiden tot een stijging van de prijs van frieten. Na analyse stellen we vast dat de reële stijging van de frietenprijs niet van dezelfde grootte is als de stijging van de aardappelprijs.
In het afgelopen jaar zijn de frituurtarieven sterker gestegen, ten gevolge van de late aardappeloogst (veroorzaakt door de droogte) en de daarmee gepaard gaande kleine omvang van de geoogste aardappelen (zie tabel 1).
| 6 maanden | 1 jaar | 2 jaar | 5 jaar | |
| Aardappel | -16,09% | +22,46% | +30,48% | +45,93% |
| Pakje friet | +2,30% | +3,61% | +6,29% | +16,26% |
| Diepvriesfrieten | +1,04% | +1,88% | +9,94% | +22,94% |
| Prijzenindex | +2,33% | +3,52% | +5,24% | +12,53% |
De prijs van een pakje friet stijgt constant, zelfs wanneer de aardappelprijs daalt. In de afgelopen tien jaar (2001-2011) is de prijs van een pakje friet verdubbeld, in de afgelopen vijf jaar is het met meer dan 16% gestegen. Tegenover 1976 bedraagt de prijsstijging meer dan 300% (zie tabel 2).
Tabel 2. Evolutie van de prijs van een pakje friet
| 1976 | 1998 | 2006 | 2011 | |
| Pakje friet | 0,5 € | 1,6 € | 1,77 € | 2,06 € |
| Prijsstijging (basis: 1976) | - | +220% | +254% | +312% |
Op geen enkel moment is de prijs van een pakje friet gedaald. Hierin speelt het zogenaamde "mosseleffect"mee;wanneer de prijs van de mosselen in Zeeland stijgt, dan stijgt ook de prijs in het restaurant. Als de mosselprijs in Zeeland daalt, dan daalt de prijs in het restaurant echter niet.
De tussenpersoon, in dit geval de restauranthouder, behoudt dan de verworven winst. Zo zal hij, bij een volgende prijsstijging, zijn prijs niet zo snel moeten verhogen, wat de indruk wekt dat hij minder duur is.
Waarom stijgt de aardappelprijs zo sterk?
Merk op dat de prijsstijging niet constant is. Er zijn periodes waarin de aardappelprijs bijna systematisch daalt: dat is doorgaans het geval tussen het begin van de zomer en het begin van de lente van het volgende jaar. We zien dat een seizoenspiek van de aardappelprijs geen enkel effect heeft op de prijs van de diepvriesfrieten, omdat die al in voorraad zijn.
Mogelijke uitzondering is wanneer de aardappelprijs een crisis doormaakt, zoals in 2006-2007. Toen hield de stijging van de aardappelprijs langer aan dan het seizoen en had een late prijsstijging voor diepvriesfrieten plaats in 2007-2008. Als gevolg van de stijging van de aardappelprijs voor de jaren 2010-2011, mogen we ons tussen 2011 en 2012 verwachten aan een stijging met 10 à 20% van de prijs van verse en diepvriesfrieten.
We stellen ook vast dat het aandeel aardappelen dat bestemd is voor gebruik in de verwerkende industrie in de voorbije jaren gestegen is. De vraag naar aardappelen voor afgeleide producten (chips, frieten, e.d.) is groter dan het aanbod, waardoor er meer aardappelen ingevoerd moeten worden. Een afgeleid product is vaak duurder, door de toegevoegde waarde die ze levert. Die hogere prijs is te verklaren door de verwerkingskosten en de winstmarges van de tussenpersonen (verwerkers en verhandelaars).
Conclusies
In april 2008 kondigde de minister van economie aan dat hij verduidelijking wilde brengen in de prijsregulering van een pakje friet, rekening houdend met verschillende factoren: de kostprijs van grondstoffen, energie en lonen. Een onderzoek naar het prijsverschil tussen aardappelen en pakjes friet stond eigenlijk toen al op het programma, maar we zijn ondertussen drie jaar verder en er is nog altijd niets over gepubliceerd. Het was ongetwijfeld belangrijker een onderzoek naar de prijzen aan te kondigen dan ook werkelijk transparantie in de prijzenpolitiek te scheppen.
De Europese Commissie stelde enkele jaren geleden al voor om een gemeenschappelijke aardappelmarkt in het leven te roepen, maar ook daar zit duidelijk geen schot in de zaak.
"Het is mogelijk dat de prijs van een pakje friet in de komende maanden verder zal stijgen. Dat zou zich dan tegelijk manifesteren in een verhoging van de prijs en een verkleining van de verkochte porties. De frietprijs blijft ondertussen stijgen, ongetwijfeld in afwachting van een nog spectaculairdere prijsstijging in de grondstoffensector.", zegt Marc Vandercammen, algemeen directeur van het OIVO.
